سخن مترجم

تأسيس و راه‌اندازي رشته مطالعات منطقه‌اي در دانشگاه‌هاي ايران در يك دهه اخير هرچند دير اما يكي از ضرورت‌ها و اقدامات مثبتي بوده كه روزبه‌روز بر اهميت آن افزوده مي‌شود. فراتر رفتن از نگرش‌هاي كل گرايانه به مطالعات سياست جهاني و توجه به ابعاد منطقه‌اي آن نقش به سزايي را در درك عميق‌تر و جزئي از اين حوزه از دانش ايفا كرده است. بااين‌حال، راه‌اندازي اين ديسيپلين مطالعاتي جديد در دانشگاه‌ها و مراكز پژوهشي ايران چندان بدون مشكل نبوده است. تمركز صرف و بعضاً بيش از اندازه بر مناطق پيراموني ايران و بي‌توجهي و غفلت از تحولات ساير مناطق، فقدان آموزش تخصصي با تكيه بر پرورش و تربيت استادان متخصص و صاحب نظر در هر يك از مناطق و در نهايت ضعف جنبه‌هاي تئوريك و كمبود منابع

 2011: چگونه آن‌ها را بفهميم؟ 15 آموزشي مناسب و روزآمد ازجمله اين مشكلات در يك دهه اخير بوده است. براي حل اين مشكلات تلاش‌هاي عمده‌اي صورت گرفته و به نظر مي‌رسد اگر جنبه‌هاي كيفي آموزش بيشتر موردنظر قرار گيرد اين حوزه مطالعاتي در چند سال آينده بتواند نقشي به‌مراتب تأثيرگذارتر در روند پيشرفت علمي و همراهي بيشتر با جامعه علمي جهاني ايفا كند. در ميان مشكلات پيش‌گفته، فقدان و يا قلت منابع
19 مناسب علمي آثار خود را بيشتر بر كند شدن روند پيشرفت بر جاي گذاشته است. متأسفانه عدم تأكيد بر آموزش مناسب زبان‌هاي خارجي در يك دهه اخير باعث شده تا حتي در مقاطع تحصيلات تكميلي دانشجويان ناتوان از مطالعه و دسترسي به منابع به روز و مورد نياز باشند. اين مشكل زماني حاد مي‌شود كه نگرش‌ها و ديدگاه‌ها به برخي از دروس تخصصي حتي در ميان استادان دانشگاه نيز قديمي و چندان متناسب با تحولات جديد و روز دنيا نيست. درس‌هاي اقتصاد سياسي بين‌الملل و يا اقتصاد سياسي مناطق مختلف در ميان ساير درس‌هاي تخصصي رشته مطالعات منطقه‌اي هنوز مهجور هستند زيرا فضاي نگاه سنتي به امنيت همچنان چنبره خود را بر تفكر جامعه علمي ما حفظ كرده و از ديگر سو تصور بر آن است كه اقتصاد سياسي بين‌الملل همان اقتصاد است و ازاين‌رو يا اين دروس بايد از سوي دانشكده‌هاي اقتصاد تدريس شوند و يا اين‌كه دانشجويان با شنيدن و يا ديدن نام اقتصاد (بدون توجه به وجه سياسي و بين‌المللي آن) شاخص‌هاي كمي و رياضياتي را در ذهن خود تداعي مي‌كنند. هدف مترجمان كتاب حاضر در چند محور قابل اشاره است. اول اين‌كه مطالعات اين كتاب نشان مي‌دهد كه اقتصاد سياسي چه به لحاظ هستي‌هاي مورد مطالعه و چه از حيث روش مطالعه فاصله بسياري با آن چيزي دارد كه در دانشكده‌هاي اقتصاد مي‌گذرد. در اقتصاد سياسي پسوند سياست وجه ملازم و بلكه اصلي مطالعه است. دوم اين‌كه اگرچه حدود يك دهه از راه‌اندازي رشته مطالعات منطقه‌اي مي‌گذرد و در اين ميان منطقه خاورميانه به دليل شرايط خاص آن و به‌ويژه ارتباط ايران با آن نسبت به ساير مناطق بيشتر در مركز توجه دانشگاه‌ها و دانش‌پژوهان بوده اما درس‌هاي مرتبط با اقتصاد سياسي خاورميانه
طبيعي و توسعه سياسي 48 كم‌اهميت انگاشته شده و بخشي از اين غفلت عامدانه به نبود يك يا چند منبع موثق و جامع بازمي‌گردد. ترجمه اثر حاضر، اين خلأ را تا حد بسياري از بين مي‌برد اما باز هم اين حوزه نيازمند تلاش‌هاي جدي‌تر و درعين‌حال بومي است. درنهايت، سومين هدف از ترجمه اين كتاب به ويژگي‌هاي آن باز مي‌گردد. كتاب اقتصاد سياسي خاورميانه محصول پژوهش‌هاي اصيل و عميق آلن ريچاردز (دانشگاه كاليفرنيا، سانتاكروز) و جان واتربوري (دانشگاه پرينستون) بوده و در ادامه و به خصوص بعد از تحولات عميق خاورميانه از سال 2011 به بعد از سوي ملاني كامت (دانشگاه هاروارد) و ايشاك دايوان (مدرسه اقتصاد پاريس) بازنويسي و به‌روزرساني شد. استقبال گسترده از اين كتاب در دانشگاه‌هاي معتبر اروپا و ايالات‌متحده مهم‌ترين انگيزه كامت و دايوان بوده تا تلاش‌هاي دو نويسنده ابتدايي اين كتاب را با تحولات جديد همراه سازند. ويژگي ديگر و مهم اين كتاب تحليل چارچوب‌مند و تئوريك و تقسيم‌بندي‌هاي دقيق و بعضاً بديع آن است. خاورميانه اگرچه در كليت آن منطقه‌اي با ويژگي‌هاي مشترك فرهنگي و تمدني است اما به‌اندازه تمام كشورهاي موجود در آن داراي تنوع و شاخص‌هاي زمينه‌مند تاريخي است. به همين دليل نويسندگان كتاب مطالعه خود را بر چارچوبي از تقسيم‌بندي كشورها از حيث منابع
54 و نيروي كار ابتنا كرده و اين بستر را با روبناي سه‌گانه اقتصاد، سياست و اجتماع مورد واكاوي قرار مي‌دهند. از اينرو فصل‌هاي كتاب نيز به‌گونه‌اي سامان يافته كه اين سه‌گانه مورد بحث قرار گيرد. البته نقش و جايگاه نظام بين‌الملل در لابه‌لاي هر يك از اين سه مؤلفه موردبحث قرار گرفته است. روش اتخاذشده از سوي نويسندگان باعث شده تا سومين ويژگي مهم اين كتاب يعني توجه به مسائل جدي و مهم اقتصاد سياسي رخ بنماياند. تقريباً تمامي مسائل و چالش‌هاي مهم در اقتصاد سياسي خاورميانه
در خيزش‌هاي عربي 62 در اين كتاب مورد بحث قرار گرفته است. عملكرد اقتصادها و پيامدهاي اجتماعي آن، جايگاه و نقش جامعه مدني، انواع رژيم‌هاي سياسي، توجه به توسعه و نقش دولت در آن، نظامي‌گري و همگرايي منطقه‌اي محورهاي مهم در اين كتاب هستند. مجموعه اين ويژگي‌ها در كنار يكديگر باعث شده تا حجم كتاب و تعداد فصل‌هاي آن زياد شود. نسخه اصلي كتاب در 14 فصل ساماندهي شده است اما به جهت توجه به مباحث اصلي و نيز جلوگيري از افزايش حجم نسخه ترجمه‌شده تلاش بر آن بوده تا ضمن برگردان فصل‌هاي مهم بخش‌هايي را كه همپوشاني زيادي با ساير درس‌هاي تخصصي اين رشته دارد (مانند امنيت غذايي و آب، ويژگي‌هاي جمعيتي خاورميانه، بحث انرژي و جايگاه اسلام‌گرايي) در جاي ديگر مرتبط با آن مورد بحث قرار گيرد. در ترجمه اين كتاب كه حدود دو سال به طول كشيده است نهايت سعي بر آن بوده تا ضمن حفظ امانت‌داري و وفاداري به متن اصلي ترجمه‌اي سليس و روان ارائه شود. در اين راستا، همراهاني نيز بوده‌اند كه نقش مهمي را بر عهده داشته‌اند. سركار خانم سحر پيرانخو دانش‌آموخته مبرز مطالعات منطقه‌اي خاورميانه در دانشگاه شيراز با تحمل مشقّت فراوان زحمت ترجمه بخش‌هاي مهمي از اين كتاب را عهده‌دار شدند و درحالي‌كه برخي از همكاران مترجم ديگر به دلايل مختلف نتوانستند اينجانب را ياري كنند ايشان صبورانه مصائب ترجمه قسمت‌هاي ديگر را متحمل شدند و از اين حيث شايسته سپاسي ويژه هستند. دانشجوي گران‌قدر تحصيلات تكميلي دانشگاه شيراز جناب آقاي سعيد ميراحمدي با صبر و حوصله به نمونه‌خواني و ويراستاري مقدماتي اثر پرداختند و نكات ارزشمندي را در اصلاح و تنقيح اثر يادآور شدند. سركار خانم دكتر بهاره سازمند، دانشيار مطالعات منطقه‌اي دانشگاه تهران نيز به‌مانند هميشه در ترغيب و تسهيل فرايند كار نقشي بي‌بديل داشته‌اند. ضمن تشكر از اين بزرگواران و آرزوي موفقيت و سلامتي براي آن‌ها، از مسئولان محترم انتشارات مخاطب و نيز جناب دكتر طالبي آراني و جناب آقاي دارابي كه اهتمام در چاپ و انتشار اين اثر را متقيل شدند سپاسگزاري مي‌كنم.